Review Mộ Đom Đóm (1988): Kiệt Tác Anime Khiến Bạn Khóc Như Mưa

Có những bộ phim bạn xem một lần và không bao giờ muốn xem lại – không phải vì nó tệ, mà vì nó quá đau. Mộ Đom Đóm (Grave of the Fireflies) là một trong số đó.

Nếu bạn nghĩ anime chỉ là những câu chuyện giả tưởng với phép thuật và rồng thần, thì bộ phim này của Studio Ghibli sẽ thay đổi hoàn toàn nhận thức của bạn. Đây không phải là một bộ phim chiến tranh thông thường. Đây là một bi kịch về tình anh em, về sự sống còn, và về cái giá phải trả của chiến tranh – được kể qua đôi mắt của hai đứa trẻ.

Cốt Truyện: Bi Kịch Của Hai Anh Em Trong Chiến Tranh

Bộ phim mở màn bằng một cảnh khiến bạn lạnh người: Seita, một cậu bé 14 tuổi, nằm chết tại ga tàu Sannomiya ở thành phố Kobe, tháng 9/1945 – ngay sau khi Nhật Bản đầu hàng trong Thế chiến II.

Câu chuyện lùi về tháng 3/1945, khi Kobe bị ném bom dữ dội bởi không quân Mỹ. Mẹ của Seita và em gái 4 tuổi Setsuko bị thương nặng và qua đời. Cha của hai đứa trẻ là sĩ quan hải quân Nhật Bản, đang chiến đấu trên biển và không ai biết ông còn sống hay không.
Hai anh em tạm trú tại nhà người dì. Ban đầu, dì vẫn thương yêu họ, nhưng khi lương thực ngày càng khan hiếm, bà bắt đầu khinh thường và đối xử tệ với hai đứa trẻ – nhất là khi chúng không thể đóng góp vào chi phí sinh hoạt.

Không chịu nổi sự khinh miệt, Seita quyết định dắt em rời khỏi nhà dì để sống tự lập trong một hầm trú ẩn bỏ hoang gần hồ. Ban đầu, cuộc sống tưởng chừng yên bình – hai anh em bắt đom đóm về thắp sáng, Seita cố gắng tìm thức ăn và chăm sóc em.

Nhưng chiến tranh không tha thứ cho ai. Lương thực cạn kiệt. Seita phải ăn cắp để kiếm sống. Setsuko dần dần suy dinh dưỡng nghiêm trọng. Cô bé bắt đầu ăn đất sét vì tưởng là kẹo. Cô bé không còn sức chơi đùa. Và rồi một ngày...

MoMo xin phép không spoil kết phim. Nhưng hãy chuẩn bị khăn giấy.

Tại Sao Đây Là Một Trong Những Bộ Phim Hoạt Hình Vĩ Đại Nhất?

1. Đây Là Câu Chuyện Có Thật – Dựa Trên Trải Nghiệm Của Tác Giả

Bộ phim dựa trên tiểu thuyết bán tự truyện năm 1967 của tác giả Akiyuki Nosaka. Nosaka từng sống qua trận ném bom Kobe năm 1945 khi mới 14 tuổi. Mẹ nuôi của ông chết dưới bom đạn, em gái ông chết vì đói, và Nosaka mang theo cảm giác tội lỗi suốt đời vì không thể cứu em.
Khi viết tiểu thuyết này 20 năm sau, Nosaka đã chọn để nhân vật Seita không sống sót qua gia đình – đó là cách ông chuộc lỗi với quá khứ, bởi trong thực tế, chính ông đã sống sót nhưng em gái thì không.
Đạo diễn Isao Takahata cũng có trải nghiệm tương tự. Takahata từng sống qua cuộc tấn công bom cháy tại thành phố Okayama. Trong một cuộc phỏng vấn, ông chỉ trích các chương trình TV và phim ảnh tái hiện cảnh ném bom: "Chúng không có tia lửa hay vụ nổ nào. Tôi ở đó và tôi đã trải qua nó, vì vậy tôi biết nó như thế nào".

2. Hình Ảnh Đẹp Đến Nghẹt Thở – Nhưng Đau Đớn Đến Tận Xương Tủy

Studio Ghibli nổi tiếng với những khung hình tuyệt đẹp – và Mộ Đom Đóm không phải ngoại lệ. Nhưng đây không phải vẻ đẹp giả tưởng như trong Totoro hay Howl's Moving Castle. Đây là vẻ đẹp bi thương của thực tại.

Đạo diễn Takahata yêu cầu chuyên gia màu sắc Michiyo Yasuda sử dụng tông màu tối – điều hiếm khi làm trong các dự án trước của Studio Ghibli. Kết quả là những khung hình vừa đẹp vừa u ám:

Ánh lửa bom cháy chiếu sáng bầu trời đêm như một bức tranh địa ng옥
Những đom đóm lấp lánh trong bóng tối hầm trú ẩn – biểu tượng cho hi vọng nhỏ nhoi giữa tuyệt vọng
Khuôn mặt Setsuko dần gầy guộc, đôi mắt to trở nên trống rỗng

Một nhà phê bình trên Rotten Tomatoes nhận xét: "Một tác phẩm phản chiến đau thương, Mộ Đom Đóm là một trong những tác phẩm sâu sắc, ám ảnh nhất của Studio Ghibli".

3. Không Có Anh Hùng, Không Có Kẻ Xấu – Chỉ Có Con Người Trong Chiến Tranh

Sức mạnh của phim nằm ở cách Takahata khắc họa nhân vật một cách công bằng. Người dì ích kỷ, bác sĩ đồng cảm, những người họ hàng thờ ơ – tất cả đều biết rằng họ không thể làm gì nhiều cho Seita và Setsuko. Nguồn lực của họ, giống như của đất nước, đã bị khai thác quá mức: bất cứ thứ gì họ dành ra đều đe dọa đến sự sống còn của chính họ.

Phim không đổ lỗi cho ai. Người dì không phải "ác nhân" – bà chỉ là một người phụ nữ đang cố sống sót trong thời chiến tranh. Seita không phải "anh hùng" – cậu chỉ là một đứa trẻ 14 tuổi không có khả năng gánh vác trách nhiệm nuôi em.

Một khán giả trên Letterboxd chia sẻ: "Phim này không ngừng nghỉ trong việc khắc họa nỗi kinh hoàng của chiến tranh và sự mất đi sự ngây thơ. Mộ Đom Đóm là một câu chuyện được xây dựng tuyệt đẹp, kể về hai anh em cố gắng sống sót trong một thế giới không còn ý nghĩa, nơi người lớn hoặc bỏ rơi họ hoặc chiến đấu với nhau".

4. Diễn Xuất Lồng Tiếng Chạm Đến Trái Tim

Ayano Shiraishi – bé gái 5 tuổi lồng tiếng cho Setsuko – đã tạo nên một trong những màn trình diễn lồng tiếng cảm động nhất lịch sử anime. Giọng nói ngây thơ, trong trẻo của cô bé khiến mỗi câu thoại của Setsuko trở nên đau lòng gấp bội.

Cảnh Setsuko hỏi: "Tại sao đom đóm lại chết sớm vậy?" trong khi chôn cất những con đom đóm chết – giống như cách người ta chôn người thân – là một trong những khoảnh khắc đau lòng nhất của phim.

5. Thông Điệp Phản Chiến Mạnh Mẽ Nhưng Tinh Tế

Nhiều nhà phê bình coi Mộ Đom Đóm là phim phản chiến, mặc dù Takahata từng phủ nhận điều này. Nhưng dù đạo diễn có ý định gì, thông điệp của phim rõ ràng: chiến tranh không có người chiến thắng – chỉ có nạn nhân.

Giống như phim Barefoot Gen, không có đề cập đến vai trò của Nhật Bản như một kẻ xâm lược trong chiến tranh; nhưng việc mô tả nỗi đau không cần thiết mà nạn nhân phải chịu đựng vượt qua ranh giới quốc gia và ý thức hệ.
Bộ phim phi thường của Takahata gợi lên hình ảnh một đóa hoa trên mộ của vô số trẻ em, giống như Seita và Setsuko, đã chết một cách vô nghĩa trong những cuộc chiến mà chúng không hề tham gia hay hiểu.

Ở Việt Nam

Phim được công chiếu tại các rạp CGV Việt Nam vào ngày 4/10/2024, đánh dấu lần đầu tiên khán giả Việt có cơ hội xem tác phẩm này trên màn ảnh rộng sau 36 năm ra mắt.
Khán giả Việt Nam trên các diễn đàn phim nhận xét:

• "Phim đẹp nhất và đau lòng nhất tôi từng xem"
• "Xem xong chỉ muốn ôm con thật chặt"
• "Bi kịch thấm đẫm nước mắt – nhưng đây là bài học lịch sử mà ai cũng nên xem"

Bối Cảnh Sản Xuất: Chiếu Đôi Với My Neighbor Totoro

Một sự thật thú vị: Mộ Đom Đóm được chiếu đôi với phim My Neighbor Totoro của Hayao Miyazaki vào ngày 16/4/1988.

Ban đầu, chủ tịch Yasoyoshi Tokuma của công ty mẹ Tokuma Shoten không muốn sản xuất phim của Takahata, nhưng được thuyết phục bởi nhà sản xuất Toshio Suzuki. Suzuki có ý tưởng độc đáo: kết hợp sản xuất Mộ Đom Đóm và My Neighbor Totoro thành một double feature.

Trong khi cả hai phim đều hướng đến trẻ em và cha mẹ, tính bi kịch rõ rệt của Mộ Đom Đóm đã khiến nhiều khán giả tránh xa. Tuy nhiên, hàng hóa Totoro – đặc biệt là thú nhồi bông Totoro và Catbus – bán cực kỳ chạy sau khi phim ra mắt và mang lại lợi nhuận tổng thể cho công ty, giúp ổn định các sản xuất tiếp theo của Studio Ghibli.

Một nhà phê bình đùa: "Hãy tưởng tượng bạn dẫn con đi xem Totoro dễ thương, rồi phải ngồi xem Mộ Đom Đóm ngay sau đó. Đó là một chuyến đi cảm xúc tàn nhẫn".

Nên Xem Hay Không?

Nên xem nếu bạn:

• Muốn hiểu tại sao anime được coi là một nghệ thuật cao cấp
• Quan tâm đến phim chiến tranh từ góc nhìn nhân văn, không phải anh hùng ca
• Sẵn sàng đối mặt với một câu chuyện đau lòng nhưng cần thiết
• Muốn xem một trong những bộ phim hoạt hình vĩ đại nhất mọi thời đại

Không nên xem nếu bạn:

• Đang trong tâm trạng muốn giải trí nhẹ nhàng
• Nhạy cảm với chủ đề trẻ em bị tổn thương, nạn đói
• Không muốn xem phim bi thảm không có happy ending
• Đang mang thai hoặc có con nhỏ (có thể khiến bạn quá cảm xúc)

Lưu ý: Phim không có cảnh bạo lực máu me, nhưng có những hình ảnh đau lòng về suy dinh dưỡng và cái chết của trẻ em.

Lời Kết: Một Bài Thơ Buồn Về Chiến Tranh

Một khán giả trên Letterboxd tóm tắt: "Hãy nghĩ về khoảnh khắc buồn nhất trong cuộc đời bạn. Giờ nhân nó lên 10 lần. Kéo dài thành 90 phút. Đó là bộ phim này – 90 phút đau đớn cảm xúc thuần khiết".

Mộ Đom Đóm không phải phim bạn "thích". Đây là phim bạn tôn trọng, phim bạn cần xem, và phim bạn không bao giờ quên.

Nếu bạn chưa xem, hãy xem một lần – để hiểu tại sao chiến tranh không bao giờ là câu trả lời. Và nếu bạn đã xem, có lẽ bạn cũng giống MoMo – sẽ không muốn xem lại, nhưng sẽ mãi nhớ.

Rating của MoMo: 10/10 – một kiệt tác đau lòng nhưng cần thiết.